بررسی نظام آموزش عالی کشورهای جهان و ایران/ بخش دوم
محمدحسین
مشرف جوادی ، افسانه کورنگ بهشتی ،نفیسه محمدی اصفهانی
چالش های فراروی آموزش عالی در سایر کشورهای جهان
دانشگاه ها مسلماً یکی از پیچیده‌ترین نهادهایی هستند
که بشر تا به حال به وجود آورده است. این نهادها در طول قرن ها در تمامی کشورها و
عمدتاً در اروپا، رشد و توسعه یافتند، تا اینکه در دهه طلایی 1960 در بسیاری از
کشورهای جهان (به طور اعم در اروپا و به طور اخص در آمریکای شمالی) تبدیل به عناصر
با اعتبار جامعه، چه به صورت دولتی و چه به صورت خصوصی گردیدند. هر چند امروزه تعداد دانشجویان نسبت به قرن پیش به ده
برابر افزایش یافته، اما اعتبار دانشگاه ها رو به کاهش است. به طوری که استاد
سرشناس مدیریت، پیتر دراکر (1997) پیش بینی می کرد: «تا سی سال دیگر دانشگاه های
بزرگ فقط یک بنای یادبود خواهند بود».
در سمینار گلیون که در سال 1998 در سوئیس برگزار
گردید، به 6 چالش به عنوان چالش های اساسی دانشگاه ها توجه شد که عبارت‌اند از:
1. محیط در حال تغییر
2. رسالت ها
3. آموزش دانشجویان
4. حرفه علمی
5. تأمین مالی آموزش عالی
6. اداره امور دانشگاه ها (ورنر و وبر، 1381).
در این مقاله هر کدام از موارد بالا به طور مختصر
بررسی شده است.
1. محیط در حال تغییر
تغییرات روز افزون جغرافیایی- سیاسی، اقتصادی و
فناورانه که بر کل جهان تأثیر گذاشته‌اند، دانشگاه‌ها را نیز فرا گرفته است. هر
چند دانشگاه‌ها در طول حیات طولانی خود، به ویژه در نیمکره شرقی، دوران سختی را
پشت سر گذاشته‌اند، اما اکنون برای اولین بار تهدیدهای سیاسی و تغییرات و فشارهای
اقتصادی و فناورانه، روشی را که آنها با استفاده از آن رسالت‌های خود را به انجام
می‌رسانند، به چالش طلبیده است. در ابتدا شرکت‌ها مجبور به تغییر بودند و اکنون
نوبت به آموزش عالی رسیده است. به ویژه این که دو نیروی قوی، یعنی جهانی شدن و انقلاب
فناوری اطلاعات نیز وارد عرصه عمل شده‌اند.
1. 1. جهانی شدن
جهانی شدن و به ویژه رشد و توسعه سریع «صنعت دانش»
نظام آموزشی را شدیداً متحول ساخته است، زیرا امکان انتقال سریع‌تر و مقرون به
صرفه‌تر اطلاعات، بیشتر و گسترده‌تر می شود. این پیشرفت‌ها مستلزم تغییر موقعیت و
جایگاه دانشگاه خواهد بود. دانشگاه، در یک محیط رقابتی و به منظور جهانی عمل کردن،
خواه ناخواه باید دانشجویان را به عنوان مشتری محسوب کند و برنامه های خود را با
نیازها و خواسته های آنها هماهنگ سازد.
1. 2. تأثیر فناوری
انفجار فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات از راه دور،
امکانات جدیدی را برای تولید و نشر دانش فراهم می‌آورد. آموزش از راه دور، به روش‌های
گوناگون در حال شکل‌گیری است. بخشی از یک درس می‌تواند از طریق اینترنت، دریافت و
محتوای آن با نیازهای منطقه‌ای ترکیب شود، که این امر خود نوعی تخصص بین‌المللی
ایجاد می کند. از طرف دیگر، شبکه‌ها امکان عرضه دروس و سرشکن کردن هزینه‌های آنها
بین تعداد زیادی از دانشجویان را فراهم می‌آورند. علاوه بر این، یادگیری از راه دور در سطوح بالا نیز امکان‌پذیر است. بیشتر
اینکه وسایل و تجهیزات فناورانه مانند وسائل صوتی و تصویری و نرم‌افزاری نیز امر
یادگیری را آسان‌تر کرده اند.
2. رسالت‌ها
آموزش، پژوهش و خدمات اجتماعی سه رسالت اصلی و بنیادی
دانشگاه‌ها است. دانشگاه‌ها باید اشتیاق بیشتری به مشارکت با صنعت، دولت و سایر مؤسسات آموزش
عالی از خود نشان دهند و یا حتی در این کار رهبری را برعهده بگیرند. دانشگاه‌ها و بخش‌های تابعه آنها باید شرکای قابل
اعتمادی برای شرکت ها، مؤسسه ها و غیره باشند.
با توجه به آنچه در مورد رسالت دانشگاه ها مطرح شد،
از دو بعد اساسی رسالت دانشگاه ها در معرض خطر است:
اول اینکه پیچیدگی روز افزون پژوهش و همچنین ضرورت
بهبود کیفیت برنامه‌های آموزشی، در حال ایجاد شکافی روز افزون میان فعالیت‌های
آموزشی و فعالیت‌های پژوهشی- حداقل در سطح تحصیلات تکمیلی- است.
دوم اینکه شفافیت و رقابت روز افزون همراه با ارتقاء
کیفیت نیز تهدیدهایی برای الگوی یک دانشگاه جامع به شمار می‌آیند. از آنجا که
دانشگاه در یک بازار رقابتی و شفاف برای نوآوری و انتقال دانش فعالیت می‌کند، در
صورت عدم تضمین استانداردهای کیفی، بهترین مشتریان بالقوه خود را از دست خواهد داد. این روند، شهرت طلب ترین مؤسسه‌ها را وادار می سازد
تا منابع خود را در رشته‌هایی متمرکز کنند که در آنها وجهه خوبی دارند یا اینکه می‌خواهند
برخوردار شوند و در صورت امکان شبکه هایی ایجاد کنند و یا حتی با دیگر موسسات مکمل
ادغام شوند.
ادامه دارد
