بررسی نظام آموزش عالی کشورهای جهان و ایران / بخش آخر

محمدحسین مشرف جوادی ، افسانه کورنگ بهشتی  ،نفیسه محمدی اصفهانی

4. چالش تقاضای اجتماعی
ما در جامعه سال به سال شاهد تقاضای بیشتر برای ورود به دانشگاه‌ها هستیم. طبق برآوردی که صورت گرفته تاکنون سه میلیون دانشجو در دانشگاه‌های کشور مشغول به تحصیل هستند که حدود یک میلیون نفر آنها، ورودی‌های آزمون 85 هستند. این افزایش تقاضا، خود باعث به وجود آمدن چالش‌هایی به شرح زیر شده است:
عدم توازن منطقه‌ای تقاضای اجتماعی:‌ به دنبال تسری سیاست‌های عدالت توزیعی پس از انقلاب به بخش آموزش عالی و وضع سهمیه‌های پذیرش دانشگاه‌ها، امتیازات تخصیص یافته به گروه‌های خاص سبب شد که نسبت پذیرش برای گروه‌های مختلف، تفاوت‌های فاحش پیدا کند و همچنین موجب شد برخی استان‌های محروم در طول دهه 70 از نظر رشد سالانه تقاضا، صدرنشین باشند. این پیامد هرچند از نظر عدالت توزیعی مثبت است، لیکن باید توجه داشت که اولاً تعداد محدودی از استان‌ها از این روند بهره‌مند شدند و مهم‌تر اینکه برخی استان‌ها که سوابق آموزشی بیشتری داشتند رشد بسیار کمی داشتند. به رغم این روند، به دلیل تمرکز امکانات و خدمات در مرکز سیاسی و تقویت روند شهرنشینی هنوز تقاضای اجتماعی، میل شدید به پایتخت دارد به طوری که انتخاب دوم متقاضیان اکثر استان‌ها، استان تهران است.

عدم توازن تقاضای اجتماعی برحسب گروه ها و رشته‌ها:‌ تراکم و تمرکز تقاضای اجتماعی در چند رشته محدود در هر گروه تحصیلی که عمدتاً ارتباط مستقیم با وضعیت اشتغال آن رشته‌ها دارد، به طوری که بررسی 10 انتخاب اول متقاضیان نشان داد که رشته‌های علوم پایه وزن انتخابی پایین‌تر نسبت به رشته‌های درجه اول دارند و رشته‌های دارای بیشترین اولویت، معمولاً رشته‌هایی هستند که امکان استخدام و اشتغال آنها بهتر بوده است.
آموزش عالی دولتی کانون تقاضای اجتماعی:‌ متأسفانه در آموزش عالی ایران هرچند در یک دوره نسبتاً کوتاه، تأسیس مؤسسات آموزش عالی غیر انتفاعی، دوره‌های نیمه خصوصی، شبانه و مؤسسات آموزش عالی وابسته به سایر دستگاه‌های اجرایی، زمینه‌های متنوع‌سازی این بخش را فراهم کرده است، اما به دلایلی از جمله رایگان بودن آموزش عالی دولتی و احتمالاً کیفیت برتر آن، فشار تقاضا برای ورود به دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی دولتی همچنان وجود دارد و این چالش، خود ناشی از تمرکز و مدرک‌گرایی نظام اداری استخدامی کشور است.
تحول تقاضای اجتماعی مردان برای آموزش عالی: در ایران، سهم زنان در تقاضای آموزش عالی روندی رو به رشد و سهم مردان روندی نزولی داشته است. هرچند تحولات اجتماعی و فرهنگی نقش بسزایی در افزایش تقاضای اجتماعی دختران دارد، مؤثرترین عامل در کاهش تقاضای اجتماعی مردان، تحولات اقتصادی و شرایط بازار کار به ویژه افزایش حضور زنان در بازار و رقابت آنان برای تصدی مشاغل محدود است (قارون، 1383).

5. چالش ارتباط دانشگاه با صنعت
در کشور ما مقوله ارتباط صنعت و دانشگاه از این جنبه مهم است که بیشتر محققان ما به طور عمده در دانشگاه‌ها هستند، اما تحقیقاتی که در دانشگاه‌های ما انجام می‌شود بیشتر جنبه نظری دارد تا کاربردی. علت این است که ارتقای رتبه اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها بستگی به تعداد مقالات چاپ شده آنان در مجلات علمی بین‌المللی دارد و چنین مقالاتی اغلب جنبه نظری دارند. از طرف دیگر مقوله‌های «آموزش» و «پژوهش» بیشتر، به عنوان وظایف دانشگاهی مطرح شده ولی ارتباط دانشگاه با صنعت جزء این وظایف تعریف نشده است. از طرفی هم، چون صنعت ما تجهیزات مورد‌نیاز را از خارج خریداری کرده و فناوری کارخانجات ما وارداتی بوده، در نتیجه دانش فنی جایگاه شایسته‌ای در صنعت ما پیدا نکرده است. ارتباط دانشگاه با صنعت، باید یک ارتباط دو طرفه باشد، به طوری که هر دو نهاد از این ارتباط سود ببرند. اگر تحقیقات دانشگاه‌ها جنبه کاربردی داشته باشند و صنایع ما بتوانند از آنها در جهت تحقق نیازهای اساسی خود استفاده کنند، با دانشگاه تعامل برقرار می‌کنند و همچنین اگر حضور دانشگاه‌ها در صنعت باعث ارتقای علمی دانشگاه از دید فناوری شود، آنها نیز به همکاری با صنایع روی می‌آورند. طی سال‌های گذشته شورای عالی ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران، زیر نظر وزیر صنایع و وزیر علوم با حضور تعدادی از مدیران و رؤسای دانشگاه‌ها تشکیل شد و سیاست گذاری هایی صورت گرفت ولی ضمانت اجرایی لازم را نداشت و هر نهادی فقط وظایف خود را انجام می‌داد و در پی منافع خود بود و در نتیجه دستاوردهای مورد نیاز حاصل نشد.
ارتباط دانشگاه با صنعت در همه جای دنیا با مشکل مواجه است چون منافع و دستاوردهای این دو نهاد متفاوت است. یکی از دلایل چنین تفاوتی این است که استادان دانشگاه در کار خود عجله نمی‌کنند و آنان یک تحقیق را شروع می‌کنند و می‌خواهند آن را به نتیجه برسانند و جنبه کاربردی تحقیقات را در نظر نمی‌گیرند، در صورتی که صنعت تمایل دارد که سطح تولیدش را بالا ببرد و در نهایت درآمدش افزایش یابد.
اگر یک کشوری علمش را به فناوری تبدیل کند، دانشگاه و صنعت به طور اتوماتیک به هم وصل می‌شوند. در این زمینه لازم است مطالب و محتوای درس‌های عرضه شده در دانشگاه‌ها مطابق با نیازهای اساسی جامعه باشد و کسی که فارغ التحصیل می‌شود، حداقل چند مهارت قابل توجه فراگیرد تا اگر در صنعتی استخدام شد، مثمر ثمر واقع شود. و علاوه بر آن دانشگاه‌ها علاوه بر وظایف آموزشی و پژوهشی، وظایف مشاوره دادن به صنایع را نیز بر عهده بگیرند (Iran News Paper.com).

6. چالش کیفیت
به طور کلی دانشگاه‌ها شاخص اصلی پیشرفت یک کشور محسوب می‌شوند و موجبات رقابت پویای یک کشور را در منطقه و جهان فراهم می‌کنند. بنابراین، تقویت کیفیت آموزش عالی اساس همکاری‌های علمی بین‌المللی و تقویت کشورها در رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی است. گسترش آموزش عالی بیش از هر چیز نشان دهنده خواسته مردم برای کسب علم در جهت بهبود زندگی خود و دیگر افراد جامعه است، اما آموزش عالی در ایران هیچ‌گاه منطبق با نیازهای جامعه گسترش نیافته است. در پاره‌ای موارد، رشته‌هایی مشاهده می شوند که در جامعه کاربردی ندارند و آنهایی که کاربرد دارند کیفیت خوبی ندارند. این موضوع در کنار رشد اقتصادی پایین، موجبات بیکاری تعداد بسیاری از دانش آموختگان را فراهم کرده و کیفیت آموزش عالی را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از دلایل اصلی کاهش کیفیت آموزش عالی، عدم افزایش و رشد اعضای هیئت علمی توانا در کنار افزایش کمی دانشجویان بوده است. وجود استادانی که به ظاهر استادند، اما به جز ظاهری دانشمند و دانا چیزی از آنها نمی توان درک کرد. به طوری که قبلاً نیز ذکر شد، راه چاره این معضل تنها و تنها ایجاد سازمان هایی از بیرون وزارت علوم و همچنین وزارت بهداشت است که این سازمان ها وظیفه ارزیابی دانشگاه‌ها را به عهده گرفته و آنها را هر ساله براساس معیارها و استانداردهای بین‌المللی رتبه‌بندی کرده و به امر نظارت و کنترل و ارزیابی دانشگاه‌ها بپردازند (آراسته، 1385).


نتیجه گیری
در این مقاله به برخی از مهم‌ترین چالش های آموزش عالی در ایران و جهان پرداخته شد که عبارت‌اند از: محیط در حال تغییر، رسالت‌ها، آموزش دانشجویان، حرفه علمی، تأمین مالی آموزش عالی، اداره امور دانشگاه‌ها، سیاستگذاری‌ها، همکاری‌های علمی بین‌المللی، مدیریت و ساختار، تقاضای اجتماعی، ارتباط دانشگاه با صنعت و کیفیت.
همان‌طور که در مقاله حاضر اشاره شد موضوع توسعه، انسان است؛ یعنی خود انسان باید توسعه را ایجاد کند که عامل محوری برای افزایش توانمندی انسان به منظور توسعه پایدار آموزش است به خصوص آموزش عالی. بنابراین، آموزش عالی نقش مهمی در ایجاد توسعه پایدار ایفا می‌کند و در اثر جهانی شدن، دانشگاه‌ها نیز متحول می‌شوند و کارکرد آنها متفاوت از گذشته و مبتنی بر دانش و اطلاعات است.
اما جهانی شدن چالش‌های فوق را برای آموزش عالی به همراه داشته است، که شناسایی این چالش‌ها و عرضه راه حل‌ها و پیشنهادهایی به منظور از میان بردن آنها، گام مهمی در جهت توسعه پایدار محسوب می‌شود. اما باید توجه داشت که تحقق این امر، بیش از هر چیز به حمایت‌های مالی دولت وابسته است و مستلزم سرمایه‌گذاری و سیاست گذاری‌های لازمه است.

 
منابع
آراسته، حمیدرضا. 1385. «همکاری های بین المللی آموزش عالی در ایران و چگونگی بهبود آن»؛ فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی شماره 39.
امیدی، یزدان. آبانماه 1383. «لایحه اهداف، وظائف و تشکیلات وزارت علوم،  تحقیقات و فناوری». مجله نامه آموزش عالی، شماره 7.
امیدی، یزدان. خرداد ماه 1383. «عملکرد وزارت علوم،  تحقیقات و فناوری». مجله نامه آموزش عالی. شماره 2.
«چالش های آموزش عالی و توسعه پایدار». مردادماه 1383. مجله نامه آموزش عالی، گزارش گفتگو.
قارون، معصومه. 1383. «تحلیل و برآورد تقاضای ورود به آموزش عالی». ترجمه مجری طرح موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی؛ تهران.
ورنر زدهیرش- لوک ای.وبر. 1383. «چالش های فراروی آموزش عالی در هزارة سوم». ترجمه رضا یوسفیان املشی. تهران:‌ دانشگاه امام حسین (ع).

Atkinson, R.D. September 25, 1998. “It Tokes cash to keep Ideas Flowing”, Los Angeles Times, B9.
Breneman D.W. and Finney, J.E. 1997. “The Changing Landscape: Higher Education Finance in the 1990 s” in Callan P-M. and Finning. J.E, eds, Pubic and private Financing of Higher Education. Phoenix: American Council on Education.
Economist. September, 1998. “Canada: No Ivory Towers,” The Economist 46, P. 46 Hollinger .D.A. (1996). Science, Jews and Secular Culture: Studies in Midtwentieth Century Intellectual History. Princeton, NJ: Princeton University Press, pp.ix
Grassmuck, k. July 25, 1990. “Universities Efforts to Protect Their Patents Aggresively Result In Complex legal Skirmishes.
Markus, J. February 18, 1998. "Universities and Private Firms Cash in on Faculty Research, "The Associated Press, Daily Bruin.
Putka, G December 12, 1997. “Harvard Endowment strikes Deal to buy white Piver, an Insurance- Service Firm”. Wall, Street Journal, B5.

 

 

 

منبع : کنگره علوم انسانی 1387