(4) دستاورد ها و عوامل موثر در سواد آموزی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی با درک عمیق از مشکلاتی که بر اثر بی سوادی مردم در جامعه بروز و ظهور می یابد، طی فرمانی موضوع تشکیل بسیج سوادآموزی را صادر نمودند. در هفتم دی ماه سال 1358 سازمان نهضت سوادآموزی با هدف با سواد کردن خیل عظیم بی سوادان کشور تشکیل شد. حضرت امام(ره) به منظور تقویت برنامه های سوادآموزی نماینده ای از طرف خود در این سازمان منصوب نمود.

(3) بی سوادی در کشورهای جهان سوم

وجود بی سوادی در کشورهای جهان سوم به سبب ناهماهنگی در برنامه ریزی طرح های آموزشی است. اگر توسعه آموزش در همه مکان ها و در همه زمان ها هماهنگ می بود، در سایر عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز توسعه با روند بهتری رشد می نمود. بی سوادی باعث ناآگاهی و رکود ذهنی می شود و می تواند عاملی برای برهم زدن نظم اجتماعی گردد. افزایش جمعیت و فاصله نگرش بین گروه های سنی و نوع دیدگاه ها باعث ایجاد مشکلات مختلف فرهنگی می شود که این ناهماهنگی می تواند بی هویتی فرهنگی را در پی داشته باشد. دانش بزرگ ترین ثروتی است که بشر می تواند تولید کند. پس نباید از آن غافل شد و باید امکان استفاده از آن را به همگان داد.

(2) نقش سواد در توسعه سطح زندگی روستاییان

بالا بردن میزان آگاهی و سطح دانش در بین روستاییان، زمینه را برای فکر کردن آنها به مسائل توسعه و پیشرفت در بعدهای گوناگون و به کارگیری فن آوری های روز فراهم می کند. همچنین باعث ایجاد خلاقیت و ابتکار و ارائه طرح های نو از طرف خودشان می شود. بالابردن سطح سواد عمومی و تقویت آموزش تخصصی در حوزه های فنی و حرفه ای باعث زمینه های کارآفرینی و مانع مهاجرت بی رویه به شهر می شود و از مشکلاتی که در حاشیه نشینی شهری نیز ممکن است بروز کند، جلوگیری می کند. سوادآموزی نیز باید مانند هر طرح دیگری جنبه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی را در نظر بگیرد.

(1) سوادآموزی نخستین گام در توسعه فردی و اجتماعی

یکی از دشواری های اساسی در کشورهای در حال توسعه، مسئله بی سوادی است. در کشورهای توسعه یافته میزان بی سوادی در میان افراد بالاتر از 13 سال بین 3 تا 4 درصد است؛ در حالی که این رقم در مورد کشورهای در حال توسعه از مرز 50 درصد نیز بالاتر می رود. در برخی از کشورها از 80 درصد هم فراتر رفته است. ضعف آموزش و پرورش در درجه اول، ناشی از عدم کفایت تعداد معلمین مدارس و کمبود وسایل و امکانات آموزشی است.

دو نکته قرآنی درباره سوادآموزی

1.      سرزنش جاهل

مسعدة بن زیاد می گوید از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود:

خدای تعالی روز قیامت به یک یک بندگان خود می فرماید: بنده من! بگو ببینم در دنیا عالم بودی یا جاهل؟ اگر بگوید عالم بودم، می پرسد پس چرا به علم خود عمل نکردی، و اگر بگوید جاهل بودم می فرماید، چرا علم نیاموختی تا بدان عمل کنی؟ با همین حجت او را مجاب می کند و حجت بالغه خداوند بر بندگان این است

سوادآموزی از نگاه اسلام

اسلام، دینی است که با امر به خواندن اعلام وجود کرد و در نخستین گوهرهای آسمانی اش پس از توحید، از تعلیم و قلم سخن به میان آورد. آخرین هدیه مانای پروردگار برای زمینیان نیز یک کتاب است. اسلام، پرچم دار مبارزه با بی سوادی است و از بزرگ ترین حامیان دانش اندوزی؛ تا آنجا که پیامبر اسلام(ص) در نخستین اقدامات خود پس از اولین پیکار نظامی با مشرکان، آموزش خواندن و نوشتن به ده کودک مسلمان را بهای آزادی اسیران باسواد اعلام می کند و با این دستور، در عمل، پرچم دار مبارزه با بی سوادی می شود. آموزه های اسلام، سراسر دعوت به تحصیل علم و دانش پژوهی است و پاداش های معنوی در نظر گرفته شده برای پویندگان علم، بسیار والاست. از نگاه قرآن، دانش مایه سروری و یکی از شرایط رهبری و پیشوایی دیگران است. قرآن از مأمور و مکلف شدن عده ای برای تحصیل علم و دانش سخن می گوید و آن را مقدمه ای برای هدایت یابی دیگران می داند. از نگاه قرآن، دانایی زمینه همراهی با حقیقت را فراهم می کند و دانایان مخاطبان حقیقی قرآنند که در پرتو دانش، بیدارند و در اندیشه بیدارسازی غافلان و خفتگان در وادی تاریک جهالت.

 

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه

بررسی نظام آموزش عالی کشورهای جهان و ایران / بخش آخر

محمدحسین مشرف جوادی ، افسانه کورنگ بهشتی  ،نفیسه محمدی اصفهانی

4. چالش تقاضای اجتماعی
ما در جامعه سال به سال شاهد تقاضای بیشتر برای ورود به دانشگاه‌ها هستیم. طبق برآوردی که صورت گرفته تاکنون سه میلیون دانشجو در دانشگاه‌های کشور مشغول به تحصیل هستند که حدود یک میلیون نفر آنها، ورودی‌های آزمون 85 هستند. این افزایش تقاضا، خود باعث به وجود آمدن چالش‌هایی به شرح زیر شده است:
عدم توازن منطقه‌ای تقاضای اجتماعی:‌ به دنبال تسری سیاست‌های عدالت توزیعی پس از انقلاب به بخش آموزش عالی و وضع سهمیه‌های پذیرش دانشگاه‌ها، امتیازات تخصیص یافته به گروه‌های خاص سبب شد که نسبت پذیرش برای گروه‌های مختلف، تفاوت‌های فاحش پیدا کند و همچنین موجب شد برخی استان‌های محروم در طول دهه 70 از نظر رشد سالانه تقاضا، صدرنشین باشند. این پیامد هرچند از نظر عدالت توزیعی مثبت است، لیکن باید توجه داشت که اولاً تعداد محدودی از استان‌ها از این روند بهره‌مند شدند و مهم‌تر اینکه برخی استان‌ها که سوابق آموزشی بیشتری داشتند رشد بسیار کمی داشتند. به رغم این روند، به دلیل تمرکز امکانات و خدمات در مرکز سیاسی و تقویت روند شهرنشینی هنوز تقاضای اجتماعی، میل شدید به پایتخت دارد به طوری که انتخاب دوم متقاضیان اکثر استان‌ها، استان تهران است.

بررسی نظام آموزش عالی کشورهای جهان و ایران / بخش پنجم

محمدحسین مشرف جوادی ، افسانه کورنگ بهشتی  ،نفیسه محمدی اصفهانی

2. چالش مدیریت و ساختار
امروزه عصر دانشگاه ایستا که با روش سنتی به تربیت نیروی انسانی مدرک به دست و جویای کار بپردازد سپری شده و دیگر دانشگاه جایی نیست که دانش آموخته‌های غیر حرفه‌ای، غیر کارآمد و غیر خلاق تربیت کند. زیرا این دانش آموخته‌ها در جامعه آینده قادر به اشتغال نخواهند بود. دانشگاه جدید دانشگاهی است که نیروی انسانی کارآفرین، خلاق و مبتکر تربیت کند. برای اینکه دانشگاه تغییر کارکرد دهد باید ساختار دانشگاه و مدیریت دانشگاه و همچنین شیوه های مدیریت دانشگاه تغییر کند. بنابراین، ساختار کل آموزش عالی در حال تغییر است و لایحه تغییر ساختار در مراجع قانون‌گذاری در حال بررسی نهایی است، که به تبع آن ساختار دانشگاه تغییر می‌کند و مدیریت دانشگاه متحول می‌شود. عنصر محوری در تغییر ساختار دانشگاه تأمین استقلال عملیاتی در دانشگاه است یعنی تا به حال در دانشگاه‌های ایران مدیریت متمرکز، حاکم بوده که براساس منابع دولتی کار می‌کرده‌اند. مدیریت در عصر جدید اولاً به صورت غیر متمرکز و به دست خود دانشگاه‌ها اعمال می‌شود و ثانیاً منابع اش، منابع متنوعی است و صرفاً منابع دولتی نیست و می‌بایست از منابع غیر دولتی هم استفاده کند. بنابراین، مدیریت جدید با مدیریت منابع مالی جدید، مدیریت منابع انسانی متفاوت و مدیریت دانش همراه خواهد بود.

بررسی نظام آموزش عالی کشورهای جهان و ایران / بخش چهارم

محمدحسین مشرف جوادی ، افسانه کورنگ بهشتی  ،نفیسه محمدی اصفهانی

6. اداره امور دانشگاه
اداره امور مؤسسه‌های آموزش عالی، به ویژه دانشگاه‌هایی که مبتنی بر پژوهش باشند، احتمالاً مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مسئله در سیاست‌گذاری آموزش عالی است. در دنیایی که به سرعت در حال تغییر است و منابع آن ثابت و یا در حال کاهش است، در دانشگاه نباید صرفاً بر مسائل اجرایی تأکید گردد، بلکه باید به ادارة امور آن نیز توجه شود، به طوری که دائماً با محیط علمی و اجتماعی، سازگار شود؛ بدون اینکه از مسئولیت خود غافل بماند. روند کنونی اداره امور مشارکتی، که ریشه در دانشگاه‌های آمریکای شمالی و اروپای غربی دارد، در وضعیت ثابت یا در زمان افزایش منابع به خوبی عمل می‌کند، اما در زمان فشار یا محدودیت و تغییر سریع، نواقص آشکاری دارد. امروزه رفع این نواقص، از چالش‌های اساسی فرا روی آموزش عالی به شمار می‌رود. ساختار تصمیم‌گیری در دانشگاه‌های سنتی، کند و کم تحرک است.  این ساختار بر پایه ساختار دانشکده/ گروه آموزشی قرار دارد و تصمیمات را تعداد زیادی از کمیته‌های داخلی اتخاذ می‌کنند. تصمیم‌گیری ها نوعاً مستلزم اتفاق نظر میان اعضای هیئت علمی است. این ساختار، فرآیند تصمیم‌گیری را مختل می‌کند و به واکنش‌های بسیار کند می‌انجامد. ماهیت اصلی این فرآیند، توان رهبری امور را تضعیف و به تبع آن به دوام و استمرار گذشته‌ای مهجور کمک می‌کند.
اگر دانشگاه‌ها می‌خواهند در جهان دانش فردا نقش اساسی ایفا نمایند، آنها نمی‌توانند هم در اوضاع سنتی به سر برند و هم به روزهای بهتر دل ببندند. از دانشگاه‌ها انتظار می‌رود که تغییر کنند و این کار را باید خود به تنهایی انجام دهند. بنابراین، آنها باید ساختار خود را چنان تغییر دهند که بتوانند با امکانات کمتر، بازدهی بیشتری داشته باشند.

بررسی نظام آموزش عالی کشورهای جهان و ایران/ بخش سوم

محمدحسین مشرف جوادی ، افسانه کورنگ بهشتی  ،نفیسه محمدی اصفهانی


3. دانشجویان و آموزش
در دانشگاه‌های فردا باید به رسالت آموزش دانشگاه و همچنین پاسخ به انتظارات دانشجویان از آموزش عالی ارزش و بها داد.

3. 1. دانشجویان
در خصوص دانشجویان موضوع اصلی، دسترس به آموزش عالی است. تقاضای روز افزون برای آموزش عالی تنها ریشه در آرمان اجتماعی ندارد، بلکه به دلیل افزایش نیازمندهای بازار کار، که خود حاصل به کارگیری دانش است، نیز هست. صرف نظر از ظرفیت و اهداف جذب مؤسسه‌های آموزش عالی که عمدتاً ممکن است مالی و شاید هم سیاسی باشد، مسئله اصلی دسترس به آموزش عالی به طور عادلانه است. از این نظر جوامع ما تا به حال در زمینه ایجاد دسترس برابر به آموزش عالی موفق نبوده‌اند. بنابراین، آنها مجبور به رفع این نیاز اجتماعی هستند. این هدف (دسترس برابر به آموزش عالی) مقبولیت عام یافته است؛ اما دستیابی به آن دشوار به نظر می‌رسد، زیرا تحولات جدید در زمینه مالی به ویژه افزایش شهریه‌ها، جایگزینی وام‌ها به جای بورس‌ها و تبدیل یارانه‌ها به تسهیلات رفاهی دانشجویان بر این مشکل می‌افزاید. این وضعیت در ایالات متحده، جایی که حتی طبقه متوسطه چنین فشاری را حس می‌کند، حادتر و جدی تر به نظر می‌رسد.